Antieke meubelen

De geschiedenis van het antieke meubel

De oorsprong van veel meubelen zoals we ze nu kennen bevindt zich in de late middeleeuwen. Uit deze tijd kennen we drie basis meubelen: het zitmeubel (de stoel), het slaapmeubel (het bed) en het bergmeubel (de kist).

Renaissance

De rijkdom in die tijd was in handen van de hoge adel en de kerk. Om zich van het gepeupel te onderscheiden werden in de periode 16e- en 17e-eeuw de interieurs van de landhuizen verrijkt met fraai gestoken eiken meubelen in de stijl van de Gotiek en de Renaissance. De “kast” is afgeleid van de kist. De kast uit die tijd had nog duidelijk de vorm van twee opgestapelde kisten, waarvan de frontpanelen vermaakt waren tot vier deuren. Door de handel met het buitenland, bijvoorbeeld via de VOC, kregen de adel en de rijke handelslieden steeds meer te besteden. De eiken kasten werden fraai gedecoreerd door ambachtelijke meubelmakers of schrijnwerkers in de heersende stijl van de renaissance. De stijl wordt gekenmerkt door uit eikenhout gestoken beelden uit de oudheid.

Barok

Via de handelscontacten met de koloniën kwamen zeldzame houtsoorten in Nederland. De rijke adel in de gouden eeuw wilde een luxe uitstraling van hun meubelen. Luxe houtsoorten waaronder ebbenhout, palissander en mahonie werden door de VOC uit de Oost gehaald en toegepast als fineer op meubelen. Aan het eind van de 17e-eeuw was de kistvorm steeds minder zichtbaar en ontstond een kast-type met 2 lange rechte deuren. Het uitbundige houtsnijwerk in renaissancestijl raakte uit de mode. In plaats van de uitgesneden houten ornamentiek werden meubelen voorzien van een luxe fineer . Vaak werden hierin kleurrijke patronen gesneden in verschillende houtsoorten, de marqueterie. We noemen deze periode de Barok.

Kabinet

Ook het Hollandse kabinet ontstaat aan het eind van de 17e-eeuw. Bij de eerste kabinetten werd de massieve onderkast van “kistkast” vervangen door een tafel, waarvan de voet door een kruisregel werd verbonden. De eerste kabinetten ontlenen hieraan hun naam: kruisvoet- of kruispootkabinet. In de Franse tijd (18e-eeuw) werd de commode geïntroduceerd als onderkast voor de kistvormige bovenkast. Onder invloed van de zwierige Franse mode werd de kaplijst licht glooiend en oplopend. Het front van de onderkast kreeg een licht welving, verticaal (orgelgebogen) of horizontaal (enkel- of dubbelgebogen). Kabinetten werden vaak belijmd met dure houtsoorten als palissander en mahonie. De hoogtijdagen van het Hollands kabinet waren in het midden van de 18e-eeuw. Onder invloed van de rococo of Louis XV-stijl werd de luxe van de houtsoortenkeuze gecombineerd met uitbundige uit hout gestoken ornamentiek in de vorm van cartouches en zwierige voluten. Het kabinet was voor de 18e-eeuwse adel een toonbeeld van rijkdom.

De Franse tijd

In de Franse tijd van Louis XIV tot Louis XVI wordt het arsenaal aan meubelen voor de adellijke landhuizen fors uitgebreid. Naast het functionele meubel, werd het meubel steeds meer gezien als een toonbeeld van luxe, een statussymbool. Omdat het verschil tussen de rijke adel en de gewone burgerij nog steeds erg groot was, liet de adel steeds uitbundiger meubels maken. De in de 17e-eeuw ontstane commode en chiffonnière, werden uitgebreid tot vorstelijke manshoge kasten met 6 of meer laden, eventueel voorzien van de meest ingenieuze systemen om vakken en laden in de constructie te verbergen (de secretaire). Ook de tafel is als pronkmeubel in opmars,  soms alleenstaand als een icoon, vaak geflankeerd door een bijpassende set stoelen en banken voor in de salon. De landhuizen van de adel waren niet alleen van buiten vorstelijk, ook de overdaad aan meubilair in zwierige, uitbundige rococostijl, zorgde voor een indrukwekkende uitstraling.

Louis XVI

Het einde van de 18e-eeuw was een periode van economische neergang. Dat had zijn weerslag op de meubelstijlen. De zwierige rococo maakte plaats voor een soberder vormgeving, het classicisme van de Louis XVI-periode. Hierbij waren rechte symmetrische meubelen populair. De meubelen werden voorzien van klassieke ornamentiek uit de oudheid. De cannelures op de zijlijsten en het dak in de vorm van een fronton of timpaan van een Korintische tempel zijn hier duidelijke voorbeelden van.

Empire

Ook de periode dat Napoleon van Bonaparte de dienst uitmaakte in grote delen van Europa wordt tot het classicisme gerekend. De zeer uitbundige classicistische ornamentiek waar Napoleon van hield werd door de calvinistische Nederlandse adel te chique gevonden. De adel gelieerd aan het (Franse) hof had minder reserveringen, waardoor deze luxueuze meubelen ook wel aangeduid werden met de term "paleis-Empire". In zijn reizen door Noord-Afrika was Napoleon gestuit op de piramiden, wat hem zeer intrigeerde. Ornamentiek uit die tijd die onder deze invloed werd toegepast wordt aangeduid met de term: "Retour d'Egypte".


Biedermeier

Tot de biedermeierperiode werden alle meubelen ambachtelijk vervaardigd. Het meubel werd door de schrijnwerker in opdracht gemaakt en was bedoeld om meerdere generaties mee te gaan. Dat veranderde tijdens de industrialisatie van de 19e-eeuw. Door de mechanisatie werden meubelen niet meer in opdracht per stuk vervaardigd, maar in grote aantallen. De kwaliteit liep hierdoor enorm achteruit. Daarbij kwam dat de opkomende middenklasse door de industrialisatie ook geld ging verdienen. Ook zij wilden “adellijke” meubelen kopen, maar hadden geen geld voor een ambachtelijk vervaardigd meubel. De opkomende middenklasse greep de industrialisatie aan om zich adellijk te voelen, industrieel was in de mode. Hoewel de vroege biedermeierperiode zich nog kenmerkt door een strenge rechte vormgeving, komen in de loop van de 19e-eeuw oude stijlen in de mode, die veelal werden toegepast als decoratieve elementen. Verwijzingen naar de gotiek, de renaissance en de rococo uit die periode noemen wij Neo-stijlen. Omdat achteraf de stijlmenging vaak erg rommelig en bombastisch overkomt, wordt deze periode ook wel aangeduid als De Lelijke Tijd.

Een overzicht van de stijlen vindt u ook in de stijlentabel.